همدلی و مهربانی
چگونه همدلی کردن و مهربانی را در فرزندانمان پرورش دهیم؟
منظور از همدلی کردن چیست؟
- همدلی کردن یعنی: درک احساس ها و عاطفه های دیگران.
همدلی کردن یعنی: خود را به جای دیگران گذاشتن.
همدلی کردن یعنی: نگریستن به مسائل از دریچه چشم دیگران.
همدلی کردن یعنی: توانایی یاری رساندن به دیگران.
روشهای آموزش همدلی
والدین می توانند از روش های زیر حس همدلی ، مهربانی و نوع دوستی را به عنوان یکی از مهارتهای اساسی در فرزندانشان پرورش دهند
نام هر احساس، هیجان و عاطفه را به فرزند خود بیاموزند
همدلی کردن دارای دو بخش شناختی و عاطفی است. بخش شناختی آن شامل توانایی شناخت و درک صحیح نیازها، احساس ها و هیجان های گوناگون افراد، و بخش عاطفی آن شامل توانایی بروز رفتارها و واکنش های عاطفی مناسب هنگام تعامل با آنان است. بیشتر مهارت های شناختی در کودکان، بعد از سه سالگی در آن ها رشد و پرورش می یابد. اغلب آنان در سه سالگی می توانند چهره افراد غمگین را از چهره افراد شاد تشخیص دهند و در 4 تا 5 سالگی می توانند بین چهره هایی که نشان دهنده احساس اندوه، شادی، ترس و خشم اند، تفاوت بگذارند.
با مشاهده واکنش ها و رفتارهای کودکانی که با فردی آسیب دیده و رنجور رو به رو می شوند، به راحتی می توان به قدرت بالای آن ها در درک حالت های عاطفی اطرافیانشان پی برد. آنان اغلب می کوشند با ناز و نوازش کردن افراد غمگین و آسیب دیده، درصدد دلجویی و همدلی کردن با آنان برآیند.
رشد مهارت های شناختی به کودکان کمک می کند تا نیازها، احساس ها و هیجان های اطرافیان خود را بهتر درک کنند و نسبت به آن ها رفتار و واکنشی مناسب داشته باشند. در این زمینه، پدر و مادر می توانند احساس ها و هیجان های مختلفی را که فرزندشان، به تدریج و در شرایط عاطفی گوناگون، با آن ها رو به رو می شوند، به او معرفی کنند و از این طریق موجب شناخت و درک بهتر او از حالت های احساسی – عاطفی افراد شوند.
برای مثال والدین می توانند زمانی که فرزندشان می خندد و خوشحال است، احساس شادی را برای او با واژگانی مناسب و متنوع توصیف کنند، یا هنگامی که کودک عصبانی و خشمگین است می توانند با توجه به نشان دادن و رسیدگی کردن به نیاز او در آن لحظه احساس خشم را برایش شرح دهند و به او کمک کنند تا موقعیت هایی را که موجب رنجش، ازردگی و خشم او می شوند، شناسایی کنند.
بدیهی است کودکی که بتواند احساسات، عواطف و هیجان های مختلف خود را بشناسد، بهتر می تواند احساس ها و هیجان های اطرافیانش را درک کند. پدر و مادر می توانند توجه و هوشیاری فرزندشان را به رفتارها و واکنش های عاطفی سایر افراد خانواده جلب کنند و او را تشویق نمایند تا رفتاری متناسب با حالت های هیجانی و احساسی آن ها نشان دهد.
درباره احساس ها و هیجان های گوناگون خود با فرزندانشان صحبت کنند
پدر و مادر می توانند درباره چگونگی احساسات و هیجانات خود مثل: شادی، ترس ، خشم و تعجب با فرزندانشان صحبت کنند و برای آنان توضیح دهند که چه عاملی موجب خوشحالی، نگرانی و ناراحتی شان می شود. بدون تردید اگر کودکان از علت احساس ها و واکنش های عاطفی والدین خود آگاه باشند هیچ گاه رفتاری نخواهند کرد که حمایت، توجه و پشتیبانی آن ها را از دست بدهند.
برای مثال، هنگامی که کودکی متوجه غم و اندوه شدید مادرش می شود و تعجب می کند که چه عاملی موجب بروز این احساس در او شده است، بهتر است مادر بکوشد علت ناراحتی و اندوه خود را با جمله ها و عبارت هایی ساده در حد فهم فرزندش، مثل: «مادربزرگ بیمار شده است…»، برای او توضیح دهد.
یا زمانی که والدین شاهد رفتارهای تند و خشونت آمیز فرزندانشان نسبت به یکدیگرند، می توانند ناراحتی خود را از کشمکش ها و پرخاشگری هایشان ابراز دارند و به آن ها کمک کنند تا ضمن گفت وگویی دوستانه بکوشند علت عصبانیت خود را پیدا کنند و سعی کنند با تسلط و کنترل هیجان های منفی شان، مانع از آسیب رساندن به جسم و روان یکدیگر شوند.
در مواردی هم که متوجه رفتارهای شایسته، مهربان و همدلانه فرزندانشان نسبت به یکدیگر می شوند، می توانند احساس رضایت، خشنودی و قدردانی خود را با بیان جمله هایی دل نشین و مشوقانه به آن ها ابراز دارند.
مهربانی و همدلی : فرزندان خود را به صحبت کردن درباره احساس درونی‌اش ترغیب کنند.
والدین می توانند با رفتارهای هوشمندانه خود به فرزندانشان نشان دهند که نسبت به شناخت احساس ها و هیجان های عاطفی فرزندان خود علاقه مند و کنجکاوند و دوست دارند درباره آن ها صحبت کنند.
بدون تردید کودکی که بتواند درباره انواع هیجان های درونی خود به راحتی با والدینش صحبت کند بهتر می تواند علت رفتارهای عاطفی خود را نیز تشخیص دهد.
برای مثال، اگرکودک درباره احساس دوستش صحبت می کند، پدر و مادر می توانند کمی صبر کنند تا سخنان و گفته های فرزندشان تمام شود، آن گاه از او بپرسند: «نظر تو درباره او چیست؟»
یا زمانی که کودک می گوید: دوستش از شدت عصبانیت دفتر خودش را پاره کرد، از او بپرسند: «مگر چه حادثه ای برایش رخ داده بود که چنین کاری کرد؟» ، یا «نظر تو درباره رفتار او چیست؟»
انواع حالت ها، رفتارها و واکنش های غیرکلامی افراد را برای فرزندانشان شرح دهند.
هنگامی که پدر و مادر، فرزندشان را برای بازی کردن و سرگرم شدن به پارک یا محل بازی کودکان می برند، می توانند درباره رفتارها و واکنش های هیجانی سایر کودکانی که در آن جا مشغول بازی کردن اند، با او صحبت کنند و به او یاد بدهند که چگونه می تواند با مشاهده حالت ها و رفتارهای آن ها به احساس درونی شان پی ببرد .
برای مثال والدین می توانند کودکی را که در حال بازی کردن با دوستش است به فرزندشان نشان بدهند و به او بگویند: «آن پسر کوچک را ببین، به حالت ها، حرکت ها و چهره خندان و شاد او خوب نگاه کن. او دست هایش را از خوشحالی باز کرده است و مدام بالا و پایین می پرد.»،
یا «…آن پسر کوچک خشمگین را ببین صورت او از شدت عصبانیت قرمز شده است و مدام دست هایش را مشت می کند و فریاد می زند.» ، یا «آن دختر را ببین او نوبت سرسره رفتن خودش را به کودکی کوچک تر داد، چه صورت مهربانی دارد!»
والدین می توانند برای آموزش همدلی و مهربانی هم چنین به فرزندانشان بیاموزند که در مقابل رفتارهای صمیمانه و همدلانه کودکان دیگر مهربان و قدرشناس باشند و رفتاری شایسته و درخور محبت های آن ها از خود نشان دهند.
برای مثال به فرزندشان یادآور شوند: «یادت هست، اولین روزی که به مدرسه رفتی، هم کلاسی ات با تو چقدر مهربان و خوش رفتار بود؟… او به تو کمک کرد تا وسایل ات را جمع کنی و با او به حیاط بروی تا تنها نباشی… تو هم می توانی با او صمیمی و مهربان باشی و در صورت نیاز به او کمک کنی.»
پدر و مادر می توانند با آموزش چنین روش هایی، روابط دوستانه بین کودکان را تحکیم بخشند و به آن ها کمک کنند تا نسبت به واکنش ها و رفتارهای خود نسبت به اطرافیانشان حساس و هوشیار باشند.
در این خصوص خواندن قصه ها و ماجراهای گوناگون اخلاقی درباره افراد و شخصیت های مختلف داستانی می تواند به کودکان در درک احساس های دیگران کمک کند و دیدی وسیع تر و شفاف تر از هیجانات و عواطف انسانی به آنان بدهد.
روش دیگر برای شناخت رفتارهای غیرکلامی دیگران این است که والدین بکوشند درباره تأثیر رفتارها و واکنش های عاطفی فرزندانشان برسایر کودکان با آن ها صحبت کنند.
بدون تردید، هنگامی که کودکی شروع به بدرفتاری و پرخاشگری می کند، نسبت به رفتارخود و تأثیری که بدرفتاری اش بر دیگران می گذارد آگاه نیست. در این گونه شرایط پدر و مادر می توانند موقعیت کودک و پیامدهای رفتارش را به او یادآور شوند و آن گاه او را تشویق کنند تا نسبت به رفتار اشتباهش خوب بیندیشد و علت رفتار نابهنجار و خشونت آمیز خود را پیدا کند.
برای مثال، هنگامی که کودک رفتاری پرخاشگرانه نسبت به دوستش دارد، یا اسباب بازی های خود را با خشم و عصبانیت می شکند، یا حتی دم گربه ای را می کشد، پدر و مادر می توانند با یادآوری این مطلب به او که این کار موجب رنجش، ناراحتی و درد آن ها می شود، کودک را نسبت به بدرفتاری اش آگاه سازند.
آموزش همدلی : با انجام رفتارهای همدلانه خود، سرمشق و الگویی خوب برای فرزندانشان باشند
کودکان به والدین و اعضای خانواده خود به چشم سرمشق و نمونه ای عینی نگاه می کنند. آن ها می توانند رفتارهای مشفقانه و همدلانه را از طریق مشاهده ساده ترین تعاملات اجتماعی والدین خود یاد بگیرند. دلجویی کردن از کودکی صدمه دیده و گریان، کمک کردن به افراد ضعیف و ناتوان و پناه دادن به حیوانی کوچک و آسیب دیده، از جمله رفتارهایی است که حس همدلی و نوع دوستی را در کودکان پرورش می دهد.
در این زمینه پدر و مادر حتی می توانند با افرادی که منش و خویی ملایم و انسان دوستانه دارند، بیشتر معاشرت کنند تا فرزندانشان نیز الگوها و سرمشق های بیشتری برای یادگیری داشته باشند.
آموزش همدلی : رفتارهای همدلانه و محبت آمیز فرزندانشان را مورد تمجید و تشویق قرار دهند
هنگامی که پدر و مادر متوجه رفتارهای شایسته و انسان دوستانه فرزندان خود نسبت به دوستان و نزدیکانشان می شوند، می توانند با توجه نشان دادن به آن ها و حمایت و پشتیبانی خود، موجب تحکیم و تکرار این گونه رفتار در آنان شوند. برای مثال، زمانی که کودک درصدد کمک کردن به خواهر کوچک تر آسیب دیده اش برمی آید، یا زمانی که کودک به دلجویی کردن از دوستش، که پدربزرگ خود را تازه از دست داده است، می پردازد، در حقیقت رفتارهای دوستانه و همدلانه ای از خود نشان داده است که برای تعمیم و گسترش بهتر آن ها به موارد مشابه، باید توسط والدینش مورد حمایت و قدردانی قرار گیرد.
از رسانه های گروهی برای آموزش همدلی و رفتارهای همدلانه به فرزندانشان استفده کنند
در جهت آموزش همدلی والدین به سادگی می توانند تأثیر فیلم ها، مجموعه ها، خبرها و گزارش های تلویزیونی را بر رفتار و اعمال فرزندانشان مشاهده کنند.
اغلب کودکان بعد از دیدن فیلم های خشن و پرتحرک شروع به انجام رفتارهایی تند و هیجانی می کنند، و بعد از دیدن فیلم هایی که جنبه خانوادگی، آموزشی یا سرگرم کنندگی دارند، رفتارهایی ملایم و نوع دوستانه از خود نشان می دهند.
به همین دلیل بهتر است پدر و مادر هنگامی که فرزندانشان سرگرم تماشای فیلم ها و برنامه های گوناگون تلویزیونی اند، آن ها را همراهی کنند و ضمن مشاهده فیلم درباره چگونگی رفتار شخصیت های داستان با فرزندشان صحبت کنند.
برای مثال، آن ها می توانند چنین موضوع هایی را برای آغاز گفت و گو مطرح کنند: «به نظر تو قهرمان داستان چه راه دیگری برای کمک کردن به دوستش داشت؟»، یا «دیدی مادربزرگ هر روز برای افراد نیازمند غذا آماده می کرد و می برد؟» ، یا «من هم اگر به جای شخصیت مادر داستان بودم، حتماً درصدد کمک و دلجویی از زلزله زدگان برمی آمدم.»