نه گفتن
مهارت نه گفتن و رفتار قاطعانه چیست؟
رفتار قاطعانه و جرأت ورزی رفتاری است که فرد را قادر می سازد بدون اضطراب روی پای خود بایستد و در تعامل های اجتماعی ارزشمندی خود را به حداکثر برساند. از جرأت ورزی همچنین به عنوان رفتاری مثبت، مستقیم، مؤدّبانه و هدفمند یاد می شود . افراد جرأت ورز کسانی هستند که آزادانه و در حضور دیگران درباره تفکّرات و احساسات آنها گفتگو می کنند. افراد با جرأت ورزی بالا افرادی قدرتمند و مسلطی هستند که بدون تردید و دودلی صحبت می کنند و اغلب رهبری گروه را بر عهده می گیرند.
رفتار قاطعانه یا مهارت جرات ورزی به رفتاری اطلاق می شودكه بهترین فرصت را برای دستیابی به اهداف مطلوب فرد فراهم كند و علاوه بركسب احترام به خود به دیگران نیز احترام گذارد.
مهارت جرات ورزی یعنی :
۱ – توانایی ابراز خود و حقوق خود بدون پایمال کردن حقوق دیگران .
۲ – ابراز وجود ، قاطعیت و توانایی نه گفتن .
۳ – اراده ، اقتدار و پافشاری روی حقوق خود و نشان دادن مخالفت بسته به آن چه مورد نظر ما نیست .
۴ – بدون پرخاشگری و با استفاده از راههای غیر مستقیم ابراز هیجان کرده و تلاش کنیم تا حقوق مان را بدست بیاوریم و به راحتی از حق نگذریم – در عین حال افکار و احساسات خود را صریح بیان کرده و با اعتماد و منطق اگر با نظر جمع مخالف باشد بدون هیچ گونه بی احترامی نظرشان را بشنویم .
مهارت نه گفتن
برای همه ما موقعیت هایی پیش می آید که نمی توانیم به درخواست کسی راحت «نه» بگوییم . ممکن است او فرد بزرگتری باشد که برای او بسیار احترام قائل هستیم یا دوستی باشد که ارتباط بسیار نزدیکی با او داریم و نمی خواهیم با «نه» گفتن او را ناراحت کنیم . این موقعیت ها تا حدودی طبیعی است . ولی اگر این موقعیت ها زیاد تکرار شود و ما احساس کنیم در اکثر مواقع نمی توانیم در مقابل خواسته های نابجا «نه» بگوییم ، آن وقت برای ما مشکل ایجاد می شود .
افرادی که نمی توانند «نه» بگویند ، با دیگران همیشه موافقت می کنند ، خواسته های خود را مطرح نمی کنند ولی خواسته های دیگران را به راحتی می پذیرند . ممکن است خودشان هم از این موضوع ناراحت باشند و فشارهای زیادی را تحمل کنند .
آنها ممکن است نیاموخته باشند که حق دارند در بعضی موقعیت ها طبق خواسته ی خود عمل کنند و مجبور نیستند ، همیشه با دیگران موافق باشند آنها نمی توانند آن طوری که خودشان می خواهند و صلاح می بینند زندگی کنند چون همیشه مجبورند بخاطر رضایت دیگران زندگی کنند و آنها را راضی نگه دارند.
این افراد ممکن است در موقعیت های پر خطر برای خود دردسر درست کنند . مثل کسانی که تمایلی به سیگار کشیدن یا استفاده از مواد مخدر ندارند اگر در موقعیتی قرار بگیرند که دوستانشان به آنها پیشنهاد کنند ، آنها «نه» نمی گویند و طبق خواسته ی دیگران عمل می کنند .
اگر ما درباره خواسته های دیگران خوب فکر کنیم و سپس قاطعانه «بلی» یا «نه» بگوییم به آنها نشان داده ایم که به درخواست آنها اهمیت می دهیم ولی در زندگی ما ارزش هایی حاکم است که ما طبق آنها رفتار می کنیم و نمی توانیم هر درخواستی را بپذیریم .
اگر این چنین رفتار کنیم بتدریج دیگران هم یاد می گیرند که درخواست های خلاف ارزش های ما نداشته باشند . به اصطلاح حد وحدود ارتباط ما با دیگران مشخص می شود و در ارتباط با اطرافیان خود کمتر دچار مشکل می شویم .
مراحل جراتمندی
اولین گام در مهارت مهارت نه گفتن و جرات ورزی این است که بدانیم نظر واقعی ما درباره درخواست او چیست و چه دلیل و برهانی برای رد یا پذیرش آن داریم .
دومین گام در مهارت نه گفتن و مهارت جرات ورزی این است که نظر خود را محترمانه به او اعلام کنیم .
سومین گام در مهارت نه گفتن و مهارت جرات ورزی این است که اگر لازم است دلیل و برهان خود را نیز برای او توضیح دهیم .
ویژگیهای افراد دارای مهارت جراتمندی
این افراد میتوانند
• جلوی پایمال شدن حقوق خودرا بگیرند.
• تقاضای نامعقول دیگران را رد كنند.
• از دیگران درخواستهای معقول داشته باشند.
• با مخالفتهای نامعقول دیگران برخورد درست و موثری داشته باشند.
• حقوق دیگران رابه رسمیت بشناسند.
• رفتار دیگران را در برابر خودشان تغییر دهند.
• از تعارضات پرخاشگرانه غیر ضروری خودداری نمایند.
• درهر موردی موضع خود را با اعتمادبه نفس و آزادانه مطرح سازند
سبكهای ارتباطی انسانها
• سبك ارتباطی منفعلانه
• سبك ارتباطی قاطعانه
• سبك ارتباطی پرخاشگرانه
توجه داشته باشید كه مهارت جرات ورزی و پرخاشگری از یكدیگر متمایزند. پرخاشگر بودن به معنی دفاع از حقوق خود به شیوه ای خصمانه است كه فرد سعی می كند نیازها و خواسته های خود را از طریق غالب شدن، توهین و تحقیر دیگران برآورده كند كه در این میان برای حقوق و خواسته دیگران اهمّیتی قائل نیست.
برای درك بیشتر تفاوت جرأت ورزی (حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگری) با هر یك از رفتار انفعالی و پرخاشگرانه به مثالهای زیر دقّت نمایید.
1. فردی در صف خرید می خواهد خودش را جلوی شما جا بزند و می گوید: اجازه می دهید زودتر از شما خرید كنم؟ من عجله دارم.
پاسخ انفعالی: خیلی خب؛
پاسخ پرخاشگرانه: آهای، می خواهی چه كار كنی، برو آخر صف بایست؛
پاسخ همراه با جرأت ورزی: متأسفم، نمی توانم، من هم عجله دارم.
2-یكی از همكلاسیها جزوه درسی شما را برای شب امتحان طلب میكند.
پاسخ انفعالی: من خودم نیاز دارم، ولی باشد.
پاسخ پرخاشگرانه: خیلی پررو هستی كه شب امتحان چنین تقاضایی می كنی، فراموشش كن.
پاسخ همراه با جرأت ورزی: خوشحال میشدم به شما كمك كنم، از قبل برای مطالعه شب امتحانی برنامه ریزی كرده ام. ای كاش زودتر میگفتید.
انواع رفتار جرأت مندانه
رفتار جرأتمندانه طبقه بندی های فراوانی شده است، برخی ابراز وجود در رفتار جرأتمندانه را دارای چهار مؤلفه می دانند و برخی نیز به طور كلّی رفتار های جرأتمندانه را به سه گروه كلّی تقسیم می نمایند:
1. بیان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفی؛
2. رد جرأتمندانه خواسته های نابجای دیگران و مقاومت در برابر آنها؛
3. درخواست جرأتمندانه از دیگران.
هدف های جرات ورزی و مهارت نه گفتن
در مهارت جرات ورزی هدف، تغییر در خود فرد است نه تغییر در دیگران تا بتواند نیازها، احساسات و افكار خود را ابراز كرده و از آسیب های احتمالی در امان بماند. بدین معنا كه گاه ممكن است فرد علیرغم استفاده از رفتارهای جرأتمندانه به خواسته خود نرسد، ولی از این كه جواب منفی داده شود، ناامید نشود و درخواست جرأتمندانه خود را از شخص دیگری می نماید تا به حل مشكل دست یابد.
مزایای رفتار جرأتمندانه یا قاطعانه و مهارت نه گفتن
1- از مهمترین مزایای جرأتمندی، احساس مثبتی است كه فرد درباره خود دارد. افراد جرأتمند در مقایسه با افراد سازشكار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتری دارند. آنها احساس عزّت نفس دارند و خود را شریف و عزیز میبینند.
2- مردم افراد جرأتمند را صریح و صادق میدانند و معتقدند چنین افرادی اهل چاپلوسی، تملّق و نفاق نیستند. این افراد آنچه را می توانند انجام دهند مطرح میكنند. بنابراین مردم به چنین افراد بیشتر اعتماد میكنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.
3- زندگی افراد جرأتمند، معنادار است. اینان به دیگران اجازه می دهند تا مستقل بیندیشند و عمل كنند و خود نیز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته هایشان، از زورگویی، تحكّم، زبونی و ذلّت فاصله میگیرند.
پیامدهای منفی نداشتن جرأت
جرأتمند نبودن می تواند مشكلات زیر را به وجود اورد:
1- افسردگی، عصبانیت از خود، احساس درماندگی، ناامیدی و نداشتن كنترل در زندگی؛
2- رنجیدگی و عصبانیت از دیگران ؛
3- ناكامی در بسیاری از موقعیتهایی كه فرد نمیتواند به خواسته خود برسد؛
4- انفجار خشم( وقتی خشم به شیوه مناسبی ابراز نشود، روی هم انباشته شده، در مواردی به شكل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز می شود)؛
5- اضطراب و در پی آن، اجتناب از افراد و موقعیت هایی كه سبب ناراحتی و از میان رفتن فرصت های زیادی می شود؛
6- ضعف در روابط بین فردی و ناتوانی در بیان احساسات مثبت و منفی كه باعث میشود فرد مقابل از احساسات و خواستههای فرد اطلاعی نداشته باشد و نتواند اقدامی در جهت حصول آنها انجام دهد؛
7- مشكلات جسمانی مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس كه عوارض جسمانی زیادی به همراه دارد؛
8- رفتار منفعل كه باعث میشود فرد نتواند در برابر دیگران قاطعانه عمل كند؛
9- تقویت رفتار دیگران كه باعث میشود توقّع آنان بیشتر شود و برای به دست آوردن خواسته های خود، اصرار بیشتری داشته باشند.
عوامل دوری از رفتار جرأتمندانه و مهارت نه گفتن
عوامل زیر فرد را از رفتار جرأتمندانه دور می كنند:
1- فرد فكر می كند، دیگران او را به سبب كارهایی كه برای آنها میكند، دوست دارند؛ بنابراین اگر مستقل عمل كند دیگران او را دوست نخواهند داشت.
2- فرد در زمینه رضایت، احساسات و راحتی دیگران احساس مسئولیت می كند؛ لذا از اینكه به دیگران « نه » بگوید و آنها را از خود ناراحت سازد، احساس گناه میكند.
3- فرد رفتار جرأتمندانه را با ازخودگذشتگی، ایثار و فداكاری در تناقض میبیند؛ لذا اعتقاد دارد كه اگر از پذیرش درخواست دیگران سر باز زند، آدم بد و خودخواهی تلقّی خواهد شد.
4- احساس مهم و باارزش بودن در مواقعی كه درخواستی از او میشود و اعتقاد به اینكه اگر یكبار درخواست دیگران را نپذیرد آنها دیگر او را به شمار نخواهند آورد.
5- چنین افرادی یاد گرفته اند كه باید همیشه دیگران را از خود راضی و خوشحال نگهدارند و خوب نیست كه خواسته های خود را بر خواسته های دیگران ترجیح دهند؛ بنابراین اگر كسی چیزی گفت یا كاری كرد كه باعث ناراحتی فرد شد، نباید چیزی بگوید و اگر این كار ادامه پیدا كرد بهتر است فقط بكوشد از او فاصله بگیرد.
راهكارها و مثالهایی برای ابراز جرأت مندی و مهارت نه گفتن
1- « نه » گفتن
الف) صرفاً گفتن« نه » نظیر: « نه » یا « نه متشكرم ».
ب) گفتن« نه » همراه با توضیح نظیر : « نه متشكرم، من شبها از خانه بیرون نمیروم».
2- تغییر دادن موضوع : در این روش سعی بر آن است كه موضوع صحبت عوض گردد.
3- دلیل آوردن
روحیه ام با اینجور میهمانیها سازگاری ندارد و ضعیف میشود.
رفتن به جایی را كه نمیشناسم، اصلاً درست نمیدانم.
4- ایجاد احساس شخصیت مهمتر در طرف مقابل
از شما انتظار نداشتم چنین پیشنهادی به من بدهی!
من روی شما یكجور دیگر فكر میكردم!
5- ارائه پیشنهادی بهتر
حاضرم با شما به تئاتر، سینما و یا منزل شما بیایم ولی به میهمانی در جایی كه سایر میهمانها را نمی شناسم نمی آیم.
6- نشان دادن شأن بالای خانوادگی خود
در خانواده ما رسم نیست كه در اینجور میهمانیها شركت كنیم.
اگر این موضوع را در خانواده خود مطرح كنم، خیلی متعجّب میشوند.
7- بیان موضوع در قالب شوخی
من هنوز بچّه ام، هنوز به اندازه كافی برای میهمانی شبانه بزرگ نشده ام.
8- پافشاری و اصرار در ردّ درخواست
دیگر حرفش را نزن، من اهلش نیستم و به هیچ وجه نخواهم آمد.
9- دور شدن از موقعیت: در مواقعی كه فرد بیش از حد اصرار میورزد.
10- ابراز همدلی
شاید دلت میخواست كه من در جشن تولّدت باشم، این موضوع را میفهمم ولی متأسفانه من اهل شركت در اینجور مراسم نیستم.
11- معذرت خواهی
با عرض پوزش، امیدوارم مرا ببخشید كه به هیچ وجه نمیتوانم در میهمانی شما شركت نمایم.
12- تشكر و قدردانی
لطف كردید كه مرا به میهمانی خود دعوت نمودید، ولی من دوست ندارم و نمی آیم.
فرهنگ گفتاری در رفتار جرأتمندانه و مهارت نه گفتن
1- مطمئن شوید كه طرف مقابل از شما چه میخواهد. اگر مطمئن نیستید، بگویید: « باید درباره آن فكر كنم». از این راه، فرصتی را برای پاسخ دادن مشخص كنید.
2- اگر مطمئن نیستید از شما چه چیزی را خواسته اند، توضیح بیشتری بخواهید.
3- تا جایی كه می توانید، پاسخ های كوتاه دهید و از آوردن دلایل زیاد و دادن توضیحات طولانی خودداری كنید.
4- از عبارتهایی با واژه« من» استفاده نمایید و به جای سرزنش و یا محكوم كردن طرف مقابل، موضوع را طرح نمایید
5- به جای عبارتهایی نظیر« فكر نمیكنم بتوانم…»، از واژه « نه» استفاده نمایید.
6- حركتهای غیر كلامی خود را با پیامی كه میدهید، همخوان سازید.
7- در مواردی كه ناچارید، امتناع خود را چندبار تكرار نمایید؛ نباید برای هر بار دلیل جدیدی بیاورید، بلكه كافی است همان گفته پیشین را تكرار نمایید.
8- اگر با وجود تكرار پاسخ، باز هم طرف مقابل اصرار میورزد، باید سكوت كرد و یا اینكه موضوع بحث را عوض كرد.
راهکارها اصلی ایجاد قاطعیت و مهارت نه گفتن در خود و در فرزندانمان
۱ – اولین مسئله تربیت صحیح خانواده و آموزش و پرورش است . کسی که از خودش ابراز وجود می کند باید به او پاداش بدهید
۲ – بالابردن آگاهی و آگاه شدن به حقوق خود و دیگران
۳ – تقویت انرژی مثبت و فضای آرامش و آسایش وصلح و صفا